ترجمه ای مفهوم گرایانه، با نثر معیار

درباره ترجمه ی قرآن غلامعلی حداد عادل

ترجمه آیت الکرسی (سوره بقره،آیات 255 تا 257) : به جز الله که زنده و پاینده است، خدایی نیست. نه خوابی گیردش و نه غنودنی. آن چه در آسمان ها و زمین است از آن اوست. جز با رخصت او، که توانند در پیشگاهش شفاعتی کند؟ از گذشته و آینده ی آنان آگاه است و آنان به هیچ چیز از علم او، جز آن چه خود خواسته باشد، احاطه ندارد. وسعت او رنگ فرمانروایی او آسمان و زمین را فرا گرفته و نگاهبانی از آن ها بر وی دشوار نمی آید و او خود بلند مرتبه ای بزرگ است. دین اکراه پذیر نیست، هدایت از گمراهی آشکار جداست و هر که به طاغوت کافر شود و به خدا ایمان آرد، بی گمان به رشته ی محکمی چنگ زده است که گستی در آن نیست و خدا شنوایی داناست. خداوند یار و یاور کسانی است که ایمان آورده اند؛ آنان را از تاریکی ها به سوی نور بیرون می برد، اما آنان که کفر می ورزند، طاغوت یار و یاورشان اند که از نور به سوی تاریکی ها می برندشان، آنان اهل آتشند و جاودانه در آنند.
ترجمه استاد حداد عادل در دو سه سال اخیر در شمار گانی محدود به چاپ رسیده و تنها برای نظر خواهی در اختیار عده ای از قرآن پژوهان قرار گرفته تا پس از دریافت رأی و نظر آنان به صورتی وسیع منتشر شود. اینک پس از چندین و چند ویرایش و برخورداری از ده ها نقد و نظر، این ترجمه ی شیوا و شیرین در تابستان 1390، در رمضان المبارک 1432ق از سوی انتشارات آستان قدس رضوی در هیأتی آراسته انتشار یافته است.
اما درباره ی ویرایش آن باید گفت، بیش از هر ترجمه ی دیگر از حدود 50 ترجمه امروزین، از ویرایش ها و بازنگری ها و بازنگاری های خود مترجم و گروهی بیش از پنجاه نفر از ویراستاران، مترجمان و مترجمان قرآن و استادان زبان فارسی و عربی برخوردار شده است. کمتر مترجمی از معاصران این همه محتاطانه ترجمه ی خود را در معرض نقد و نظر صاحب نظران، آن هم پیش از انتشار چاپ اول، قرار داده است. اینک چند درباره ی این ترجمه ممتاز معروض می دارم.
رهیافت و راهبرد مترجم فرزانه، دو وجه برجسته دارد: الف: احتیاط و استشاره، که از فضل و فروتنی و سابقه و تجربه هی علمی ایشان نشئت گرفته است. ب: این رویکرد که ترجمه ی قرآن را یک فرآیند تحول گرا و تکامل پذیر می دانند.
بنده نیز این افتخار و سعادت را داشته ام که یکی از ویراستارن این ترجمه ی روشن و روان و خوشخوان باشم. ایشان یک نسخه را «پیش - چاپ» محدود این کتاب را که در آن ترجمه به صورت صفحه ی مقابل و با فاصله ی کافی بین السطور تایپ شده، در اختیار بنده و سایر اهل نظر قرار داده اند، با فرصت 5-4 ماهه. بنده این ترجمه را با دقت هر چه تمام تر، با در پیش چشم داشتن و مقابله ی متن مقدس قرآن مطالعه کرده ام و یادداشت های ویراستارانه / ناقدانه ی خود را در فاصله ی بین السطور و حاشیه ی صفحات آورده ام و به این نتایج رسیده ام:
همچنین ترجمه آقای دکتر حداد عادل یکی از شیواترین ترجمه های امروز، و تا به امروز است.
نثر ترجمه ی ایشان نثر معیار است. در میان بیش از 40 ترجمه در 30 سال اخیر، فقط ترجمه ی آقای ابوالقاسم امامی است که نثر آن کهن گرایانه و فارسی گرایانه ی افراطی است . ترجمه ی استادانه ی آقای سید علی موسوی گرما رودی هم، آگاهانه بهره ی کهن گرایی اش بیش از حدی است که به نحو طبیعی در نثر معیار امروزین فارسی وجود دارد.
سبک این ترجمه، مفهوم گرایانه است و برای اکثریت عظیمی از مخاطبان قابل فهم و مأنوس است.
مهارت مترجم در صناعت ترجمه، در حد عالی و متعالی است. همین است که مترجم به سراغ شیوایی و خوشخوانی نثر ترجمه رفته و به خوبی از عهده ی آن بر آمده است. از همین رهیافت و روحیه و رفتار زبانی است که مترجم از مترجمانی که کلماتی چون «مپراکنید» و «مجادله پردازان» به کار برده اند، انتقاد می کند. آری مترجم از هر گونه غرابت واژگانی و ساختاری و سبکی پرهیز می کند و آن را تصنع و تکلف، و این را رماننده ی خاطر خوانندگان می داند.
مترجم به حق بر این اعتقاد است که حروف و ادات تأکیدی عربی، همانندی در زبان فارسی ندارد. همین است که به کلی از کاربرد همانا و هر آینه و به درستی که و به تحقیق و «پس»های فراوان در نثر ترجمه پرهیز دارد؛ گاه معادل و ما به ازای این موجودات زبانی را به نحوی غیر مستقیم و غیر کلیشه ای در ترجمه اش می آورد.
کلمات و عبارات و حتی آیات مشابه، در این ترجمه، همه جا و همیشه یکسان ترجمه نشده اند. نخست بار در تاریخ ترجمه ی قرآن کریم به فارسی (یا هر زبان دیگر) بنده این نظر را مطرح کردم که در شرایط مساوی، کلمات و عبارات یکسان، بهتر است یکسان ترجمه شود. امروزه به مدد فهرست ها و کتاب هایی که یکسانی ها و همسانی های قرآنی را نشان می دهد، می توانیم همه ی این گونه موارد را یکسان کنیم.
بنده از جانب خود به عنوان دوستدار قرآن و ترجمه ی فارسی آن و خادم خادمان قرآن، و به نمایندگی معنوی از سوی همه ی عالمان و عاملان قرآن، انشار ترجمه ی دقیق، خوشخوان، شیوا، رسا و مفهوم استاد غلامعلی حداد عادل را به ایشان و همه ی فارسی زبانان شاد باش می گویم. اینک ترجمه ای که ثمره ی یک عمر عشق و ارادت به قرآن و زبان و ادبیات فارسی است، به گنجینه ی معارف و مواریث قرآنی ما افزوده شده است.
منبع:همشهری خودنامه شماره 84